Einstein schreef tijdens de Tweede wereldoorlog een brief aan de Amerikaanse president Roosevelt. De beroemde geleerde was in 1933 al uit Duitsland gevlucht voor de nazi's en had, na een lang verblijf in Engeland, onderdak gevonden in de Verenigde Staten. Hij hoorde daar dat de Duitsers bezig waren een bom te ontwikkelen op basis van atoomenergie. Dat was mogelijk dankzij zijn ontdekking van de relativiteitstheorie en de formule E=mc2.
In zijn brief riep hij Roosevelt op een onderzoeksproject te starten om ook een atoombom te ontwikkelen. Want zelfs hij, de pacifist Einstein, was er inmiddels van overtuigd geraakt dat de enige mogelijkheid om de nazi's te stoppen, bestond uit grof geweld. De bommen op Hiroshima en Nagasaki waren uiteindelijk het gevolg van dit 'onderzoeksproject'.
Dit alles is is prachtig uitgewerkt in de documentaire 'Einstein and the bomb' op Netflix.
Vlak voor zijn dood gaf Einstein aan dat hij de brief aan Roosevelt de grootste fout uit zijn carrière vond. Want het ontwikkelen van de techniek voor een atoombom had geleid tot een nucleaire wapenwedloop. De gevolgen daarvan maken we nog steeds mee.
Einstein schaamde zich voor zijn brief aan de president. Maar was dit nu terecht? Schaamte gaat volgens mij over iets wat je willens en wetens hebt gedaan zonder rekening te houden met een ander. Niet in het water springen terwijl je ziet dat er iemand aan het verdrinken is. Te hard rijden in je auto en daardoor een ongeluk veroorzaken. Er gebeurt iets dat je had kunnen voorkomen.
De schaamte van Einstein lijkt mij niet terecht. Want hij voorzag de consequenties van zijn brief niet op het moment van schrijven. En hij was, terecht, van mening dat alleen een grote tegenkracht de nazi's en de Japanners kon tegenhouden. Hij heeft in mijn ogen gedaan wat er moest gebeuren. Dat dat nodig was om groter leed te voorkomen, is pijnlijk. Maar niet verwijtbaar aan Einstein.
Schaamte is een gevaarlijke emotie. Omdat het er soms voor zorgt dat je meer leed op je schouders neemt dan terecht is. Zeker als dat gebeurt onder druk van de buitenwereld, die altijd iemand wil aanwijzen als 'schuldige'. Maar Einstein was niet 'schuldig' aan de atoombom. Dat waren de Japanners en Nazi's die al dat grof geweld van de Tweede Wereldoorlog ontketenden en zo een tegenreactie opriepen.
Heb jij ook wel eens last van schaamtegevoelens? En vraag je je ook wel eens af of die terecht zijn? In de analytische therapie die ik verzorg, onderzoeken we wat de bron is van die schaamtegevoelens en hoe je er mee om kunt leren gaan. Geïnteresseerd? Mail me op: paul@lensink.org